Z cyklu: "Ciekawe miejsca" - Cerkiew p.w. św. Bazylego w Bełżcu

Cerkiew w Bełżcu  (2013) - fot. Tomasz Banach

Dzisiaj wspólnie wybierzemy się do miejscowości położonej na pograniczu Roztocza Środkowego i Wschodniego, na starym trakcie z Warszawy do Lwowa czyli do Bełżca. Sama nazwa miejscowości pochodzi od nazwy topograficznej „bełz”, która w języku ukraińskim oznacza „głęboką, zarośniętą dolinę potoku, głęboką przepaść”. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1515 roku, kiedy to miejscowość została założona na gruntach wsi Przeorsko. W 1607 roku król Zygmunt III Waza zezwolił Samuelowi Lipskiemu założyć tu miasto, które jednak nie wykształciło pełnej struktury miejskiej i już w roku 1676 notowane było jako wieś. W 1755 roku powstała w Bełżcu parafia unicka. Parafię rzymskokatolicką erygowano dość późno bo dopiero w roku 1911.

Cerkiew św. Bazylego w Bełżcu (2013) - fot. Tomasz banach

Pod zaborami miejscowość znalazła się pod panowaniem austriackim. Jako miejscowość przygraniczna posiadała komorę celną. W 1887 roku wybudowano końcową stację kolei ze Lwowa. Dopiero w roku 1916 połączono koleją Bełżec z Zamościem i Rejowcem. Na południowy – wschód od stacji kolejowej podczas II wojny światowej funkcjonował tu niemiecki obóz zagłady.
My odwiedzając Bełżec zatrzymamy się na dłużej przy cerkwi greckokatolickiej p.w. św. Bazylego. Jak mówi tradycja cerkiew pierwotnie zbudowano w Lipsku w 1756 roku, a do Bełżca przeniesiono ją po pożarze wcześniejszej cerkwi stojącej na tym miejscu w roku 1838. Podczas przenoszenia w znacznym stopniu zmieniono konstrukcję budynku zmieniając głównie strukturę dachów.

Cerkiew w Bełżcu  (2013) - fot. Tomasz Banach

Do budowy cerkwi w konstrukcji zrębowej użyto bali sosnowych podmurowanych kamieniem. Prezbiterium cerkwi zwrócono na południe, ma kształt czworoboku z jak gdyby „doklejoną” od wschodu zakrystią o długości takiej samej jak prezbiterium. Bryła budynku ma charakter trójdzielny i składa się z prezbiterium, nawy głównej oraz niewielkiego babińca. Nawa główna, w kształcie równoboczna jest nieco szersza zarówno od prezbiterium, jak i babińca. Nad nawą góruje ośmioboczna kopuła o konstrukcji zrębowej z niewielkimi kwadratowymi okienkami w bębnie podtrzymującym kopułę. W nadprożu świątyni znajdują się dwie daty: 1758 (powstania) i 1838 (przeniesienia cerkwi na obecne miejsce). Okna ozdabiają osłony.

Cerkiew w Bełżcu od strony torów kolejowych (2013) - fot. Tomasz Banach

W latach I wojny światowej cerkiew została dosyć poważnie uszkodzona. Odnowiono ją w roku 1919. Świątynia przestała pełnić funkcje sakralne w 1947 roku, kiedy to wysiedlono z tego terenu ludność ukraińską a budowlę przeznaczono na cele magazynowe.
Niestety niewiele zachowało się oryginalnego wyposażenia cerkwi, które zostało zniszczone po 1947 roku. Przetrwał jedynie ludowy krzyż datowany na XVIII wiek. Na placu przycerkiewnym istniał dawniej cmentarz, z którego przetrwało jedynie pięć nagrobków z XVIII i XIX wieku.
Na pewno jeszcze wrócimy do Bełżca by odwiedzić wspólnie pozostałe ciekawe miejsca w okolicy. Teraz cierpliwie czekajcie na kolejną podróż, w którą wyruszymy już niebawem. Jednocześnie zapraszam do zwiedzania Zamościa, Roztocza i innych ciekawych zakątków Lubelszczyzny z nami – Przewodnikami z Pasją.    

Położenie: 
Miejscowość: Bełżec, gmina: Bełżec, powiat: tomaszowski, województwo: lubelskie;

Bibliografia:
- A. Pawłowski -  „Roztocze – Przewodnik” – Pruszków 2009;
-  Katalog zabytków sztuki w Polsce. Tom VIII – dawne województwo lubelskie, zeszyt 17 - Tomaszów Lubelskim i okolice, PAN, Instytut Sztuki, Warszawa 1982;
- P. Wład – Przewodnik „Roztocze Puszcza Solska” Tom 4 – Roztocze Wschodnie – Rzeszów 2009